Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Аутор - особа Окиљ, Милијана, 1963- = Okilj, Milijana, 1964-
Наслов Манастир Завала / Милијана Окиљ
Врста грађе књига
Језик српски
Година 2015
Издање 2. изд.
Издавање и производња Бања Лука : Бесједа : Републички завод за заштиту културно-историјског и природног насљеђа Републике Српске, 2015 (Бања Лука : Графид)
Физички опис 148 стр. : илустр. ; 23 cm
Други аутори - особа Дурић, Григорије, 1967- = Durić, Grigorije, 1967-
ISBN 978-99938-1-141-1 (Бесједа; картон)
Напомене Стр. 7-8: Предговор / епископ захумско-херцеговачки и приморски Григорије
Напомене и библиографске референце уз текст
Библиографија: стр. 143-146
Summary.
Предметне одреднице Манастир Завала -- Историја
Манастир Завала -- Архитектура
Манастир Завала -- Фреске

Položaj i okruženje
Manastir se nalazi u selu Zavala u zapadnom delu Popovog polja, u podnožju planine Ostrog. Udaljen je 50 км severozapadno od Trebinja. U Popovom polju, pored Zavale, nalaze se još dva manastira, Tvrdoš i Duži, kao i veliki broj srednjovekovnih crkava i crkvišta. Nadmorska visina sela Zavale je 260 м, a od sela ka moru se pruža klanac dužine 12 км. Iz manastirske porte pruža se pogled na Popovo polje, a prirodna stena, koja predstavlja severni zid manastirske crkve, manastir čini delom planine i prirode.[2] Popovo polje se odlikuje brojnim hidrološkim i morfološkim specifičnostima karakterističnim za kraška polja. Ranije je bilo periodično plavljeno, sve dok nije izvršena regulacija toka reke Trebišnjice. Na severnom obodu se nalaze kratke napuštene rečne doline Kotezi i Strujići, a na južnom Vala, koja se proteže od Zavale do Slanog. Ukupna dužina polja je 43 км, a površina 185 км². Od sela Zavale 300 м istočno se nalazi pećina Vjetrenica. Pećina se prvi put pominje u delu Plinija Starijeg Historia Naturalis 77. godine n. e. Pećinu je u periodu od 1912. do 1914. godine istraživao češki speleolog Karel Absolom, dok ju je prvi naučno opisao istraživač Mihajlo Radovanović 1929. godine. Naziv je dobila po snažnom vetru na ulazu i jakim strujanjima vazduha na nekoliko mesta u unutrašnjosti pećine. Na ulaznoj steni su uklesani srednjovekovni crteži.[3]

Do manastira se dolazi jednosmernim asfaltnim putem, kojim je nekada prolazila uskotračna pruga sagrađena za vreme austrougarske okupacije. O postojanju nekadašnje pruge svedoči i zgrada železničke stanice u selu, pred kojom je ranije stajao voz, popularni Ćiro. Ovaj put sa magistralnim putem Trebinje—Ljubinje—Mostar, povezuje uski asfaltni put od sela Poljica do Mrkonjića. Sa zapadne strane do manastira se dolazi asfaltnim putem iz pravca Ravnog.

Visoko u brdima, iznad Zavale, u pravcu Belenića, nalazi se Grad u klisuri, odnosno kula smeštena na strmoj steni. Zidovi kule su građeni od tesanog kamena. Ispod kule nalazi se velika jama, poznata kao Tamnica ili Zmajevica. Prema narodnom predanju kulu je sagradio Herceg Stefan, bežeći iz Blagaja sa blagom, kako bi se sklonio od sina koji se poturčio.[4] Jugoistočno od manastira, nalazi se u selu srednjovekovna nekropola Crkvina (poznata i kao Petkovica). Na obodu nekropole su ostaci crkve Svetog Petra i crkve Svete Petke. Na nekropoli se nalazi više stećaka, dok se na istočnoj strani nastavlja seosko groblje. Ostaci obe crkve konzervirani su na osi 0,6 м. Crkva Svete Petke je sagrađena na mestu starije građevine na čiji južni zid se naslanja, a starije zidove preseca na severu i zapadu. Crkva je jednobrodna sa polukružnom apsidom na istoku. Smatra se da datira sa kraja srednjeg veka jer su u severni zid crkve uzidana dva stećka. Severni i južni zid starije građevine nisu paralelni zbog čega je teško pretpostaviti šta je ona predstavljala.[5] Crkva Svetog Petra je jednobrodna sa pravougaonom apsidom na istoku dimenzija 13,64 x 6,22 м. Prvi put se u istorijskim izvorima pominje 1525. godine. Građena je od kamenih tesanika, slaganih u pravilne redove, zidova širine 0,5 м. Delovi kamene plastike, koji se trenutno nalaze u Muzeju u Trebinju, otkriveni su 1957. godine kada je crkva istraživana.[6] U trebinjskom muzeju se nalazi i kamena plastika koja je tada nađena u manastiru Zavala i okolini. Na osnovu kamene plastike i načina građenja Marko Vego datuje ovu crkvu u drugu polovinu 12. veka, dok je Đuro Basler i Smail Tihić na osnovu kamene plastike datuju u period od 9. do 11. veka. Vojislav Jovanović je datuje u 12. vek, ali dodaje da bi neki delovi mogli pripadati periodu od 9. do 10. veka. U samom selu se nalazi jedna kamenom zidana kula.[7]

Istorija
Pouzdanih podataka o vremenu njegovog nastanka za sada nema. Prema narodnom predanju postanak crkve Vavedenja Presvete Bogorodice vezuje se za prvog hrišćanskog cara Konstantina, koji je nakon izgradnje velike crkve u Slanom stigao u Zavalu, pa vidjevši da je stanovništvo pobožno odlučio da i tu sagradi hram. Crkva datira iz 13. vijeka sudeći po pečatu iz 1271. godine. Prvi pisani trag o manastiru, potvrda o prodaji vinograda u Orahovom Dolu manastirskom igumanu Serafimu, datira iz 1514. godine.[8] Godine 1841. za manastir se kaže da je jedan od bogatijih pravoslavnih u Hercegovini.

Manastir Zavala se povezuje sa rukopisom Hilandarskog tipika. Zavala je bila podređena svetogorskom Hilandaru. U vreme proigumana Petronija prepisan je tipik 1622. godine. To se povezuje sa boravkom zavalskih kaluđera na Hilandaru u 17. veku. Maksim je prepisao dve knjige 1622. - tipik i 1628. - prolog, a jeromonah Joanikije 1627. godine jedan prolog.[9] Manastir je postradao 1663. godine. U jesen 1672. godine kaluđeri su "gonjeni nevoljom" preko mitropolita Avakuma tražili pomoć čak papi u Rimu.[10] Kaluđersko bratstvo se žalilo i 1675. godine na okolne spahije, koje ih često u velikom broju posećuju i uznemiravaju. Ivan Musić je na Petrovdan, 11. jula 1875. godine u ovom manastiru u prisustvu svojih vjernih ustanika, primio svoju ustaničku i vojvodsku zakletvu. Crnogorac Blažo Petrović mu je uručio čin vojvode. Ivan je tada skinuo mantiju, a ogrnuo kićenu dolamu, te se opasao kuburama, jataganom i sabljom dimijskom. Svi prisutni su uzviknuli: Živio knjaz Nikola![11] Manastir je "oživeo" 1878. godine, kada su se vratili kaluđeri nakon okupacije Bosne i Hercegovine.

Manastirska crkva
Arhitektura crkve Vavedenja Presvete Bogorodice uslovljena je njenim položajem. Živopisan je manastirski hram zaslugom igumana Serafima. Unutrašnjost crkve je živopisana 1619. godine freskama, koje su rad hilandarskog monaha Georgija Mitrofanovića, velikog srpskog zografa 17. vijeka.[8] U ovom manastiru je stupio u monaštvo Vasilije Ostroški, koji je rođen u obližnjem selu Mrkonjići.

Stradanja
Tokom Drugog svjetskog rata manastir je pretrpio veliku štetu. Velika šteta je naneta i u posljednjem ratu, kada je oštećen i napušten, isto kao i srpsko selo Zavala. Nakon rata crkva i konak su obnovljeni, izvršena je restauracija fresaka, a bratstvo se vratilo.