Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Аутор - особа Petrov, Marinko V.
Наслов Na Baranjskom ratištu : (1944-1945) / Marinko V. Petrov
Врста грађе књига
Језик хрватски
Година 1982
Издавање и производња Beli Manastir : Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata, Opštinski odbor ; Darda : Belje, 1982
Физички опис 267 str. : ilustr. ; 20 cm.
Напомене Na nasl. str. mesto izdanja Novi Sad
Predgovor / Milorad Gončin: str. 7-8
Podaci o piscu: str. 262
Korišćenja literatura: str. 267.
Предметне одреднице Народноослободилачка борба, 1941-1945 -- Барања -- 1944-1945
УДК 940.53/.54(497.13 Барања)"1944/1945"
COBISS.SR-IOkupaciju Bačke, Baranje, Premomurja i Međimurja u Drugom svetskom ratu od 1941. do 1944. je izvršila Hortijeva Mađarska. Područje današnje Vojvodine je tokom tog perioda bilo podeljeno u tri okupacione zone, a pored teritorije koju je okupirala i anektirala Mađarska (Bačka i Baranja), delovi Vojvodine su dospeli i pod okupaciju Nezavisne Države Hrvatske (Srem) i nacističke Nemačke (Banat, koji je formalno pripao okupiranoj Nedićevoj Srbiji, ali je bio stavljen pod direktnu upravu lokalnih banatskih Nemaca). Okupacija je trajala do 1944, kada je ovaj prostor oslobođen od strane sovjetske Crvene armije i jugoslovenskih partizana.

Pozadina
Glavni članak: Nastanak Kraljevine SHS
Područja Bačke, Baranje, Prekomurja i Međimurja bila su nastanjena slovenskim življem od srednjeg veka.[1] U poznom srednjem veku, ova područja su bila pod upravom Ugarske, a kasnije dolaze pod upravu Osmanskog carstva i Habzburške monarhije. Transformacijom Habzburške monarhije u Austrougarsku 1867. godine, ovi prostori su se našli u ugarskom delu Monarhije u kome je umesto latinskog i nemačkog kao službeni uveden mađarski jezik i u kome su nemađarski stanovnici bili izloženi mađarizaciji, dok su im kulturna i politička prava u velikoj meri bila ograničena. Mađari su u okviru Ugarske činili manje od polovine stanovništva; prema popisu iz 1910. godine 48% stanovništva Ugarske je govorilo mađarski jezik, ali u ovaj procenat nisu uključeni samo etnički Mađari, već i pripadnici drugih naroda kao što su Jevreji, Bunjevci, itd. Ostatak stanovništva Ugarske činili su Rumuni, Slovaci, Srbi, Hrvati, Slovenci, Nemci, Ukrajinci, itd.

Nakon završetka Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske 1918. godine, na Pariskoj mirovnoj konferenciji, sile Antante su sklopile Trijanonski sporazum sa Mađarskom, koja je time priznata kao nezavisna država. Sporazum je, pored ostalih stvari, definisao granicu između Mađarske i susednih država (uključujući Kraljevinu SHS). Oblasti kojima je ranije upravljala habzburška Ugarska podeljene su između nezavisne Mađarske i susednih država. Od ovih oblasti, u sastav Kraljevine SHS ušla su područja bivše Kraljevine Hrvatske-Slavonije, a takođe i područja Banata, Bačke, Baranje, Prekomurja i Međimurja. Značajan broj Mađara je ostao da živi na teritorijama koje su ušle u sastav susednih država, uključujući i Kraljevinu SHS,[2][3] ali su na ovim teritorijama Mađari bili manje brojni u odnosu na druge narode. Tokom međuratnog perioda Mađarska je tražila reviziju granica definisanih Trijanonskim sporazumom, pa su odnosi dve države bili zategnuti.[2][3] Čehoslovačka, Rumunija i Jugoslavija su se 2. avgusta 1938. dogovorile o delimičnoj reviziji odredbi Trijanonskog sporazuma, kojom je Mađarskoj dozvoljeno da se ponovo naoružava.[4]

Aprilski rat i Mađarska invazija
Napad na Jugoslaviju
Aprilski rat u Kraljevini Jugoslaviji zvanično je počeo 6. aprila 1941. godine kada su sile Osovine izvršile invaziju na njenu teritoriju. Nacistička Nemačka izvršila je invaziju na Jugoslaviju ("Operacija Kazna"), 6. aprila 1941. bez objave rata. Bio je to prekršaj pravila i konvencija ratovanja. Šest stotina bombardera i borbenih aviona nemačke avijacije (Luftwaffe) bombardovalo je Beograd zapaljivim i rasprskavajućim projektilima. Beograd je bio otvoren grad, bez vazdušne zaštite i protivvazdušne odbrane. Uništena su čitava stambena naselja. Procenjuje se da je u Beogradu stradalo oko 17.000 srpskih civila tokom bombardovanja Luftwaffe-a. To je više civilnih žrtava nego u prethodnim nacističkim bombardovanjima Varšave, Koventrija i Roterdama zajedno. Taj varvarski akt je sam po sebi predstavljao ratni zločin i akt genocida jer su mete napada bili srpski civili i civilne strukture. Uništenje srpskog naroda i države bilo je cilj Adolfa Hitlera. Bio je to akt genocida. Nacistički napad na Beograd predstavlja do tada neviđen atak na živote civila. Tako je otpočelo stradanje Srba. Ogromnoj armadi koju je predvodila Hitlerova Nemačka, odlučila je da se priključi i Hortijeva Mađarska uvidevši priliku da poravna istorijske račune i promeni granice određene Trijanonskim sporazumom.

Ulazak mađarskih trupa u Bačku i Baranju
Kao saveznik Nemačke, u Drugom svetskom ratu učestvovala je i Mađarska na čelu sa Miklošem Hortijem, odanim saveznikom Hitlera. Hitler je planirao da izvrši invaziju na Sovjetski Savez i zbog toga je tražio dodatno vojno angažovanje Mađarske na ovom prostoru. Međutim u Jugoslaviji je izvršen prevrat, zbačena je vlada koja je potpisala Trojni pakt i Nemačka se odlučila da napadne Jugoslaviju. Izgovarajući se da ima neka nerešena pitanja Horti je poslao svoju vojsku u Bačku. Horti je bez znanja parlamenta kovao planove da zauzme Bačku. Međutim, pojedini zagovornici mađarsko-jugoslovenskog prijateljstva (o kojem je prethodno bio potpisan sporazum) nisu želeli da prihvate taj čin i kada je pronacistička vlada došla na vlast u Mađarskoj a taj sporazum postao mrtvo slovo na papiru, Horti je bez većih problema mogao da ostvari svoje planove. U okupaciji jugoslovenskih teritorija je učestvovalo oko 80.000 mađarskih vojnika. U saradnji sa predstavnicima Hitlerovog generalštaba, Mađarska do 30. marta izrađuje raspored mađarskih jedinica za upad u Jugoslaviju. Na dan proglašenja NDH, mađarska vlada zaseda 10. aprila 1941. godine, odobrava regentovu zapovest o ratnim operacijama u „Južnim krajevima“ i izdaje „Proklamaciju mađarskom narodu“ da je vojna intervencija neophodna zarad navodne zaštite mađarskog življa. Stvarajući privid da je Bačka osvojena herojskim bitkama, Hortijeve trupe su iscenirale sukobe pucajući po krovovima i optužujući lokalno stanovništvo da na tavanima krije četnike. Mađarske trupe okupirale su Novi Sad i odmah zavele svoju upravu. U sam grad je umarširala vojska i naoružani odredi Mađara, a prva meta im je bio spomenik Svetozara Miletića koji je uklonjen od strane mađarskih okupacionih vlasti. Posebno je stradalo civilno stanovništvo Sombora, Srbobrana, Subotice, Sente i Novog Sada. Regent Mađarske je prekršio član 23. Haške konvencije prinudno mobilišući stanovništvo okupirane teritorije, čime je prekršen i član 42. koji zabranjuje prisvajanje tuđeg suvereniteta za vreme trajanja okupacije. Nije poznat precizan broj Srba, drugih Slovena i Jevreja žrtvovanih na Istočnom frontu u okviru takozvanih radnih bataljona.

Mađarski okupator je ušao u Novi Sad iz pravca Bačke Palanke zbog straha od ponovljenog događaja u Sirigu. Profesor doktor Milan Runić tvrdi da je glavni uzrok tog okupatorovog poteza bila opsesija hortijevaca da u Novom Sadu ima četnika. Usled toga, kao i zbog otpora na koji su naišle u Sirigu, okupatorske snage su u Novi Sad ušle iz pravca Bačke Palanke kroz Futošku ulicu. Tek u popodnevnim satima je mađarska vojska ušla u Temerinsku ulicu doznavši od domaćih Mađara da je taj deo grada, Salajka, naseljen srpskim stanovništvom i da se tu navodno kriju četnici. Okupator je naredio da kapije ostanu otvorene i zaređao po kućama.[5]

Ratni zločini
Tokom aprilskog zaposedanja Bačke 1941. godine, usled insceniranih sukoba kojima je stvorena prividna viteška bitka „hrabre“ mađarske vojske sa „četnicima“, pobijeno je najmanje 8.350 (prema drugim podacima 8.500) građana. U političkom izveštaju Svetozara Toze Markovića od 10. oktobra 1942. napominje se da su hortijevci do oktobra 1941. godine pogubili 15.000 duša, oko 60.000 zatvorili u koncentracione logore i proterali, a u januarskoj Raciji 1942. pobili „oko 10.000 duša u Šajkaškoj i Novom Sadu“.[5]

Preko 10.000 ljudi je opljačkano tokom aprilske okupacije. Vrednost opljačkane imovine iznosi 539.251.271 predratnih dinara. Tim činom je prekršena Haška konvencija (član 46, 47. i 48.) iz 1907. godine za šta niko nije odgovarao, kao ni za sve druge nečovečnosti u Hortijevoj takozvanoj Velikoj Mađarskoj. Ni u „užoj“ Mađarskoj nije pošteđena autohtona srpska zajednica. Telo sveštenika Miloša Apića iz Santova nađeno je 25. aprila 1941. godine u dunavskom rukavcu, izlomljenih udova i sa dva metka u glavi. Istražni sudija iz Mohača je naložio obdukciju i telo je potom pokopano u najvećoj tajnosti. Na stotine mađarskih Srba je zatvoreno, naročito inteligencija. Odlukom generalštaba i Ministarstva unutrašnjih poslova, od srpske i jevrejske inteligencije su sastavljeni takozvani radni bataljoni, a pojedini Srbi su strpani u logore. Aprila 1941. u Marcalu je osnovan logor 440 u koji su zatvoreni mnogi „nepoverljivi“ Srbi, starosedeoci u Mađarskoj. Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora nije mogla da navede precizan broj prisilno regrutovanih vojnika koji su kao „topovsko meso“ žrtvovani na Istočnom frontu, ali „utvrđuje“ da je bio „strahovit procenat“ poginulih.[5]

Okupacija i aneksija
Okupatorska podela Vojvodine