Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Аутор - особа Костић, Радоје
Наслов Топлички устанак 1917. / Радоје Костић
Врста грађе књига
Језик српски
Година 1987
Издавање и производња Ниш : Народне новине, Редакција посебних издања, 1987
Физички опис 79 стр. : илустр. ; 21 цм.
Напомене Извори и литература стр. 78-79.
Предметне одреднице Топлички устанак -- 1917
УДК 949.711"1917"
Toplički ustanak
Prijeđi na navigacijuPrijeđi na pretragu
Toplički ustanak
Deo Prvog svetskog rata
Toplički ustanak spomenik.jpg
Spomenik palim Topličanima u Prokuplju
Vrijeme: 21. februara – 25. marta, 1917.
Mjesto: okupirana Kraljevina Srbija
Uzrok: regrutovanje u bugarsku vojsku
Rezultat: gušenje ustanka
Sukobljene strane
Flag of Kraljevina Srbija Srpski ustanici (komiti) Flag of Bugarska Kraljevina Bugarska
Flag of the IMRO.svg VMRO
Austro-Ugarska
Komandanti i vođe
Flag of Kraljevina Srbija Kosta Vojinović
Flag of Kraljevina Srbija Kosta Pećanac
Flag of Kraljevina Srbija Uroš Kostić
Flag of Kraljevina Srbija Dimitrije Dimitrijević
Kingdom of Montenegro Flag.png Milinko Vlahović
Kingdom of Montenegro Flag.png Toško Vlahović
Kingdom of Montenegro Flag.png Jovan Radović Flag of Bugarska Aleksandar Protogerov
Flag of Bugarska Petar Darvingov
Flag of the IMRO.svg Tane Nikolov
Snaga
5.000-15.000 ustanika oko 30.000 austrougarskih i bugarskih vojnika
Žrtve i gubici
ubijeno oko 20.000 ljudi (2.500-3.000 boraca, ostalo civili)
Toplički ustanak 1917. godine (poznat i kao ustanak na jugu Srbije[1] ili narodna buna[2]") je bio srpski ustanak protiv bugarske i austrougarske okupacije za vreme Prvog svetskog rata. To je bio jedini "ustanak iza frontova"[1], odnosno jedini ustanak u nekoj državi okupiranoj od Centralnih sila tokom celog Prvog svetskog rata.[3]

Ustanku je prethodilo četovanje, a nastavilo se i po njegovom ugušenju.[1] Izbijanju ustanka doprinelo je više činilaca, a na prvom mestu brutalan režim u okupiranim oblastima.[3] Neposredan povod ustanka je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice.[4]

Masovni ustanak je trajao od 21. februara do 25. marta 1917. godine. Ustanička vojska od petnaestak hiljada boraca sručila se u rano proleće 1917. godine sa planina u ravnice i okupatorske garnizone, zarobila oko hiljadu bugarskih vojnika i oslobodila veliki deo južne Srbije.[5] Najveće borbe su vođene u dolini južne Morave, na Kopaoniku i na severu Kosova. Bilo je borbi i u drugim delovima Srbije. Da bi ugušile ustanak, centralne sile su morale sa frontova na Soči i Solunu povući čitave divizije.[5]

Opštim narodnim ustankom je stvorena takozvana "Toplička slobodna republika", koja je trajala mesec dana.[6] Obuhvatala je teritoriju Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih predela Kopaonika. Mnoge žene su pomagale ustanak i imale su u njemu bitnu ulogu.[7] Paralelno sa ustankom u Srbiji, vođene su komitske borbe u okupiranoj Crnoj Gori. Vojni rezulatati ustanka su bili uništavanje neprijateljske žive sile, odvajanje divizija sa savezničkih frontova, sprečavanje regrutacije za bugarsku vojsku, sprečavanje rekvizicije, dezorganizacija okupatorske vlasti i presecanje važnih arterija kao što su pruge Beograd — Solun i Beograd — Sofija, koje su vezivale centralne sile među sobom i sa frontom.[5]

Ofanzivom centralnih sila i strahovitim represalijama u proleće 1917. godine "toplička država" je slomljena. U samom topličkom okrugu do temelja je uništeno pedeset pet sela.[5] Uprkos svemu, preostale ustaničke čete su nastavile borbe. Tokom ustanka došlo je do sukoba ustaničkih vođa Koste Vojinovića Kosovca, koji je organizovao ustanak, i Koste Milovanovića Pećanca, kojeg je poslala srpska Vrhovna komanda da preuzme vodstvo. Neki smatraju da je njihov sukob "odsjaj sukoba Crne (Apisove) i Bele (kraljeve) ruke".[6]

Do jeseni 1917. godine komitske čete su nastavile borbe širom Srbije. U jesen 1917. godine Toplički ustanak je konačno ugušen u krvi: okupatorski vojnici, najviše bugarski, ubijali su ne samo poslednje učesnike pobune, nego i žene, decu, starce.[6]

Pre oslobođenja Srbije poginule su mnoge ustaničke vođe, između ostalih vođa ustanka Kosta Vojinović, stari komita Uroš Kostić, pop Dimitrije Dimitrijević, profesor Jovan Radović, kapetan Milinko Vlahović, student Toško Vlahović i brojni drugi. Preživeo je samo vojvoda Kosta Pećanac, koji se povukao iz ustanka.[8]
Literatura
Toplički ustanak. Beograd 1959.
Perović, Milivoje (1971). Toplički ustanak 1917. Slovo ljubve.
Andrej Mitrović, Ustaničke borbe u Srbiji 1916-1918, Beograd, 1987.
Braća Vlahović 1917. godine, priredio Miodrag Vlahović, Beograd 1987,1988.
Miodrag Vlahović, Jovan Radović (1891-1918), Prilog istoriografiji Topličkog ustanka, Beograd 1992.
Naredbe, izveštaji i pisma vojvoda i četovođa Topličkog ustanka, priredila Božica Mladenović, Prokuplje-Leskovac 1992.
Kazivanja o Topličkom ustanku, priredila Božica Mladenović, Novi Sad 1995.
Božica Mladenović, Žena u Topličkom ustanku 1917. godine, Beograd 1996.
Dnevnik Koste Milovanovića Pećanca od 1916. do 1918. godine, priredila Božica Mladenović, Beograd 1998.
Popović, Nikola B. (2000). Srbi u Prvom svetskom ratu 1914—1918.. Novi Sad: Društvo istoričara Južnobačkog i Sremskog okruga.
Istorija srpskog naroda, knjiga 6, tom 2, SKZ 1983.
Momčilo Pavlović-Božica Mladenović, Kosta Pećanac (1878-1944), Beograd 2003.
Povezano
Kosta Vojinović
Kosta Pećanac
Crnogorski komiti
Vanjske veze
Commons-logo.svg
Toplički ustanak na Wikimedijinoj ostavi
Božica Mladenović, Toplički ustanak 1917. godine - (ne)istraženost teme i mogućnost daljeg istraživanja
Junaci Topličkog ustanka[mrtav link] (feljton u Večernjim novostima)
Dvaput obešen (članak o okupacionim vešanjima u Kruševcu)
pru
Prvi svjetski rat
Kategorije: Toplički ustanakSrbija u Prvom svjetskom ratuIstorija Bugarske