Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Pop vision : drugi Jugoslovenski likovni bijenale mladih - Vršac : zbornik tekstova sa simpozijuma Vizuelnost popularnog in popularnost vizuelnog, Vršac, jul 1996
164 strane, ilustrovano, odlično očuvano, o pop kulturi, kritika, analiza umetnosti i još mnogo toga.
“Pop-vision” (priredio Branislav Dimitrijević)
Uporedo sa otvaranjem Drugog jugoslovenskog likovnog bijenala mladih u Vršcu 1996. godine priređen je i jedan simpozijum pod naslovom “Vizuelnost popularnog i popularnost vizuelnog”. Saopštenja koja su tada izneta publikovna su sada u Zborniku “Pop vision” koji je priredio autor i organizator ovog simpozijuma Branislav Dimitrijević.
U uvodnoj napomeni Dimitrijević je ovako odredio cilj simpozijuma: “Ne u nameri da se banalizuje teorijski pristup, tendencija simpozijuma bila je da se temi priđe u prvom redu iz ugla pop-kulture, a ne s distanciranošću uobičajenog ‘kunst-istoričarskog’ ili kulturološkog diskursa. Tekstovi koriste raznorodne primere i predstavljaju teorijski doprinos za pronalaženje mesta vizuelnim umetnostima u novom komunikacionom polju, ali i za afirmisanjem izvesnih aspekata ‘zabavnosti’ kao i za redefinisanje pojma zadovoljstva.”
Devet uvršćenih saopštenja jugoslovenskih i inostranih teoretičara zaista imaju tu zajedničku osobinu da su fenomenu popularne ili masovne kulture prišli sa opšteg stanovišta tumačenja u ta dva njena svojstva: i kao zabave i kao pojave u oblasti serioznog i vrhunskog estetičkog stvaralaštva. Time se zapravo ova, mislilo se do pojave postmodernizma, konačna podela između tzv. visoke i tzv. niske kulture koja stoji u temelju svih velikih teorija umetnosti, destabilizuje i problematizuje u jednoj sasvim novoj ravni – u stvarnim i dokazanim potrebama visokoobrazovanih ili sofistikovanih konzumenata koji su baš u pop-artu od šezdesetih godina pronalazili i potvrđivali vlastiti ukus – sa nimalo potcenjivačkim estetičkim zahtevima.
Kako je pop-art veoma razuđeno estetičko područije u kome se svi praktikovani mediji veoma dobro ponašaju, tako su tekstovim obuhvatili praktično sve vrste ekspresivnih sredstava – od likovne umetnosti preko filma i modne fotografije sve do dizajna reklama i rok-muzike. Ovom prilikom ukazaćemo tek na tri rada za koje nam se čini da su u teorijskom pogledu iskazali ponajveći radikalizam u tumačenju razgranatih fenomena popularne kulture od ranih šezdesetih godina do danas, dakle, do vremena postmoderne paradigme u čijem se teorijskom snopu zapravo jedino mogu i čitati praktično sva izneta saopštenja.
Naslov teksta Marine Martić je “Harizma i seksualni identitet” i već on direktno poentira fenomen masovne popularnosti jedne profesije u kojoj je dovoljno da njeni protagonisti “postoje”, kako je istaknuto, pa da ispune ili iscrpu sve integrisane funkcije poslova koji se zovu foto-model i top-manekenstvo. Martićeva ne bez ironije gleda na ova zanimanja koja su amblematska za jednu vrstu profesionalnog ponašanja devedesetih godina. Ni aktuelni glumci iz superstar sazvežđa ni enormno plaćeni vrhunski sportisti nisu dosegli taj javni status koji danas uživaju najpoznatije manekenke. Toliku harizmu vodećih ličnosti u ovim profesijama Martićeva tumači njihovom evidentnom androginošću, dakle njihovom polnom hibridnošću koja je u direktnoj relaciji sa opštim civilizacijskim kretanjem postmodernizma a preko tog kulturnog koda obavljaju se nesvesne i elementarne “interaktivne” komunikacije između tih protagonista i njegovih masovnih konzumenta.
Iza naslova “Radikalna ikonička reduplikacije” u tekstu Lidije Merenik sledi jedna zanimljiva analiza sudbine umetničkog predmeta u XX veku, dakako sa pogledom na njegovo konačno ishodište u recentnoj produkciji na samom njegovom kraju devedesetih. Pomerajući analizu, ako poredimo sa prethodnim tekstom, sa (umetničke) ličnosti na (umetnički) predmet, Merenikova je postavila premisu: “Uzdrman je jedan model elitizma (model nedodirljivosti umetničkog, njegove uzvišenosti i higijeničarske izdvojenosti od ‘svakodnevnog’, njegove elitističke estetike), da bi bio postavljen drugi, po kome umetničko delo postaje predmet (konzumentske) želje i obožavanja – jednostavno, prestižna garancija ukusa.” Paradoksalna konkluzija koju Merenikova iz ovoga izvodi glasi: “Ako je slika jedan predmet, onda i predmet može da bude jedna slika”. A odatle nadalje slede teorijska ishodišta koja masovnu umetnost posmatraju kao primere serioznog stvaralaštva sa katkada jasnim referencama na zbilju – u našem slučaju tu su na primer, radovi Milice Tomić, Dragana Srdića, Mrđana Bajića ili Srđana Apostolovića sa vrlo aktuelnom “ikonografijom” oružija. Masovna kultura i popularna umetnost – da ali i sa tako omiljenim destruktivnim porivima koje ovi umetnici nemilosrdno razotkrivaju poručuje Lidija Merenik.
O izvrnutom smislu popularne ili masovne umetnosti piše i Branislava Anđelković u tekstu “Lepa sela lepo gore: popularni diskursi rata” a kako se već iz naslova vidi, opservirano delo je poslednji film Srđana Dragojevića. Ovaj film je toliko u postmodernoj auri da naprosto nije mogao biti mimoiđen u jednoj teorijskoj metodologiji istih osobina koje je Anđelkovićeva demonstrirala. Ovo ne samo da je jedino filmsko delo koje jugo-rat tumači na surovo objektivni način, znači bez u ovakvim slučajevima propagandnog učinka, već je Dragojevićev film jedino postmoderno ostvarenje u ovoj umetnosti sa svim jezičkim karakteristikama o kojima i govori ovaj tekst. Anđelkovićka analitičkim tokom dovodi čitaoca i do poente, ne samo u vlastitom diskursu već i u Dragojevićevom delu – do jednog pročišćenja od svakakvih mitomaskih sadržaja čija je erupcija u ogromnom, ako ne i u preovlađujućem delu, i uzrokovala strahote poslednjeg rata.
Spomenućemo na kraju i ostale autore zastupljene u ovom zborniku (a čiji je broj manji nego učesnika na simpzozijumu). Dejan Sretenović je napisao tekst ” ‘Camel’ filters, ‘Camel’ lights”, Branislav Dimitrijević ” ‘Pop’ s obe strane principa zadovoljstva: britanska umetnost devedesetih”, Nebojša Vilić (gost iz Makedonije) “Rethinking popism”, Alexei Monroe (gost iz Velike Britanije) “Činiti nepopularno vidljivim: nominalizacija u popularnoj muzici”, Goran Gocić “Okupacija u 26 slika: popularne predstave o Srbima, Jugoslaviji i Bosni u zapadnom filmu” i Jovan Čekić “Čovek – kameleon u panoptikonu”.
Ovako koncipiran seminar kao deo Jugoslovenskog bijenala mlade umetnosti postavio je jednu od relevantnih vizura gledanja na recentno stvaralaštvo, a rezultati koji su dobijeni pokazali su potpunu opravdanost ovako postavljenog cilja. Postmoderna je i u domaćoj kritici i teoriji umetnosti razvila svoje potencijale do zanimljivog nivoa a upravo izašli zbornik “Pop vision” sabrao je naša zaista najzanimljivija imena koja se bave vizuelnom umetnošću. Identifikacija autora, tema i sadržaja recentne jugoslovenske postmoderne produkcije sa pojavom ove publikacije danas je znatno olakšana.
Jovan Despotović